Ағаш өсімдіктер бөлімі 1933 жылдан бері жұмыс істейді. Ботаникалық бақ институт мәртебесін алғаннан бері заңды түрде заңдастырылған (1967). 1933 жылдың 13 қыркүйегінде Алматыда ботаникалық бак ұйымдастыру бойынша КСРО ҒА БИН жәрдемдесу бригадасы бақтың жеке учаскелерін салу туралы шешім шығарды және дендрологиялық учаскені ұйымдастыру үшін жауапты болып профессорлар А.П. Ильинский мен Л.Ф. Правдинді тағайындады.
Ботаникалық бақ 1932 жылы құрылғанына қарамастан, алғашқы дендрологиялық коллекциялар 1939 жылы қаланды. 1939 жылға қарай бақта сәндік ағаш өсімдіктерінің 300 түрі болды. Қазақстанның жаңа өнеркәсіптік орталығымен отырғызу материалдарын жеткізетін питомниктер құрылды.
Қиын соғыс жылдарында ботаникалық бақтың коллекциялық қорларының әртүрлілігі төмендеді. 50-жылдардың басында жоғалған генетикалық әртүрлілікті қалпына келтіру қамтамасыз етілді және коллекциялық қорлардың құрылымын түбегейлі қайта құру мәселесі туындады. 1955 жылы Қазақстан Ғылым академиясының Республикалық ботаникалық бағын қайта құрудың бас жоспары жасалды. Осы бас жоспарға сәйкес Еуропа мен Қырымның, Кавказдың ағаш өсімдіктерінің коллекциялық учаскелері құрылды (Кадочникова А.А., Геронкинат.А., Сағындықова Н.М.), Сібір және Қиыр Шығыс (Белинская Н.К.), Шығыс Азия (Мельник А.Ф., Острикова В.М.), қылқан жапырақты өсімдіктер (Рубаник В.Г., Паршина З.И.), Солтүстік Америка (Солонинова И.Н., Кабанов С.П.), сәндік өсімдіктердің жүйелі топтарының коллекциялық учаскелері (О.А. Линчевский, А.Н. Матюшенко, Е.А. Белова, С.Б. Беспаев, Л.М. Грудзинская), сондай-ақ өсімдіктердің жүйелі топтарының коллекциялық учаскелері: кониферетум, сиренгарий, бұйра. Ботаникалық бақтың жұмысы кезінде интродукциялық сынақтарға 75000-нан астам интродукциялық үлгілер тартылды. Сынаққа дейін коллекциялық қорларда 10000 таксон жіберілді. Әр түрлі географиялық аудандардан 60 мыңнан астам ағаш тұқымдары мен бұталардың үлгілері сыналды.
Дендрарий құру бойынша алғашқы жұмыстарды биология ғылымдарының кандидаттары П.С. Чабан, Б.К. Скупченко, содан кейін профессор Б.М. Козо-Полянский, биология ғылымдарының кандидаты А.М. Мушегян, кіші ғылыми қызметкер А.Ф. Мельник жүргізді. 1953 жылдан бастап бөлімді биология ғылымдарының докторы, профессор В.Г. Рубаник басқарды. Өсімдіктерді енгізу кезінде түрлердің бейімделу процесі, жаңа жағдайларға бейімделудің экологиялық амплитудасы зерттелді, әр түрлі географиялық шыққан интродуценттердің биологиясы мен экологиясы зерттелді. Жетекші тақырыптар өсімдіктерді енгізу және жерсіндіру әдістерін әзірлеу және жетілдіру болды.
Интродукциялық зерттеулердің нәтижелерін ғылыми-практикалық қорыту Қазақстанда жасыл құрылысты тиімді жүргізуге арналған өсімдіктердің аймақтық ассортименті болды. 1979 жылы "Алматы қаласының сәндік өсімдіктерінің ассортименті" жарық көрді. Бас Ботаникалық бақ мамандарының басшылығымен және тікелей қатысуымен "Қарағанды облысының өнеркәсіптік орталықтарын көгалдандыруға арналған сәндік өсімдіктердің түржиыны" (1978), "Оңтүстік Балқаш маңы елді мекендерін көгалдандыруға арналған сәндік өсімдіктердің түржиыны" (1978), "Өнеркәсіптік орталықтар мен Маңғышлақ елді мекендерін көгалдандыруға арналған сәндік өсімдіктердің түржиыны" (1979) дайындалып, жарияланды, "Жезқазған өнеркәсіптік ауданын көгалдандыруға арналған сәндік өсімдіктер ассортименті" (1979), "Шығыс Қазақстанның қалалары мен ауылдарын көгалдандыруға арналған декоративтік өсімдіктердің түржиыны" (1981), "Гурьев облысының елді мекендерін көгалдандыруға арналған декоративтік өсімдіктердің түржиыны" (1987).
Қазіргі уақытта дендрология зертханасының меңгерушісі – б.ғ.к. Зверев Н.Е. Зертхана құрамы: а.ғ.қ., "Солтүстік Америка" экспозициясының кураторы Бабай И.В., "Кониферетум" коллекциялық учаскесінің кураторы Набиева С. В., а.ғ.қ., "Еуропа, Қырым, Кавказ" экспозициясының кураторы" Масалова В.А ., с.ғ.с., "Сібір, Қиыр Шығыс" экспозициясының кураторы Хусаинова И.В., а.ғ.қ., партерлік бөлімнің кураторы Эпиктетов В.Г., ғ.қ., "Шығыс Азия" экспозициясының және "Орешники" коллекциялық учаскесінің кураторы Ишаева А.Н., ғ.қ., шөптер бағының кураторы Самойлова В.А. Исмаилова Н. А., "Шырмалғыш өсімдіктер" коллекциялық учаскесінің кураторы Речицкая Т.И., "Қазақстан" экспозициясының кураторы, инженер Жанаев А.С., "Сирингарий" коллекциялық учаскесінің кураторы, агроном Дегтев В.А.
Дендрология зертханасының негізгі міндеті - өз аумағында республиканың жасыл құрылысы үшін ғылыми қызығушылық пен практикалық маңызы бар жабайы және мәдени өсімдіктердің барлық алуан түрлерін жинау. Ғылыми жұмыстың негізгі бағыты - Жер шарының түкпір-түкпірінен өсімдіктерді енгізу және жерсіндіру. Интродукция тұқымдық материалды әлемнің ботаникалық бақтарымен делектустық алмасу, ғылыми іссапарлар мен экспедициялардан қалемшелер мен тірі өсімдіктерді әкелу жолымен жүргізіледі. Зертхана қызметкерлерінің негізгі міндеті бүгінгі күні енгізілген ағаш және бұта тұқымдыларының биологиясы мен экологиясын зерделеу, жерсіндіру, республиканың жасыл құрылысында пайдалану үшін шаруашылық-құнды өсімдіктерді анықтау болып келді және солай болып қала береді. Зертхана жұмыс істеген барлық жылдары онтогенезде олардың түрлерін құрайтын интродуценттердің тектік кешендерінің биологиялық және экологиялық ерекшеліктері зерттелді: өсу динамикасы, маусымдық даму, генеративті мүшелердің морфогенезі, тұқым өсіру, тұқымның жаңаруы, қыстың төзімділігі, құрғақшылыққа төзімділік және т.б. Ғылыми зерттеулердің нәтижелері құнды және сирек кездесетін өсімдіктерді сақтау, қоршаған ортаны сауықтыру мақсатында қолданылады.
Бірнеше жыл бойы зертхана қызметкерлері қаланың әртүрлі бөліктеріндегі интродуценттердің ыстыққа төзімділігі, түтінге және газға төзімділігі мәселелерін зерттеді. Осыған байланысты қоршаған ортаны сауықтырудың ең пәрменді факторларының бірі – қалалар мен елді мекендерді көгалдандыруды жақсарту ерекше орын алады. Жасыл құрылыстың ғылыми негіздерін жасау кезінде өсімдіктердің қоршаған ортаны қалыптастырушы рөлін ескере отырып, адамның өндірістік іс-әрекетінің сипатына байланысты табиғи физика-географиялық жағдайларды да, антропогендік факторларды да ескере отырып, әр аймақ үшін эксперименталды түрде тексерілген сәндік өсімдіктердің ассортиментін құру өте маңызды. Ұсынымдар Алматы жағдайында кемінде 20 жыл интродукциялық сынақтан өткен өсімдіктерге ғана берілетінін ерекше атап өткен жөн.
Көпжылдық зерттеулердің қорытындылары көптеген еңбектерде, оның ішінде Қазақстанда енгізілген өсімдіктердің жеті ассортиментінде жинақталған. Өзінің өмір сүру кезеңінде жергілікті және шетелдік өсімдіктердің 700-ге жуық ботаникалық таксондары өндіріске енгізілді. 1940-1945 жылдары ботаникалық бақ республиканы көгалдандыруға 200 мыңнан астам сәндік ағаштар мен бұталарды берді. Бақша коллекциясында қазіргі уақытта енгізілген ағаш-бұталы өсімдіктердің 807 түрінің, формаларының және сорттарының 1240 таксоны бар. Өсімдіктер ботаникалық-географиялық принцип бойынша құрылған коллекциялық учаскелерде орналасқан. Алматы қаласын көгалдандыруға біздің зертхана ұсынған сәндік қылқан жапырақты және жапырақты ағаш-бұта тұқымдарының 100-ден астам түрі енгізілді. 2021 жылы "Қазақстан қалалары мен елді мекендеріндегі жасыл екпелерді кешенді түгендеу әдістемесі" және "Алматы қаласындағы жасыл екпелерді құру және күтіп-ұстау жөніндегі әдістемелік нұсқаулар және қаладағы жасыл екпелердің қалпына келтіру құнын айқындау әдістемесі" жарық көрді. Өсімдіктерді интродукциялау және аклиматтау саласындағы жетістіктер теледидар арқылы және баспасөзде кеңінен насихатталады, қызметкерлер мамандандырылған экскурсиялар жүргізеді.
Интродукциялық экспозициялар 68,3 га жерді алып жатыр.
«Еуропа, Қырым және Кавказ» экспозициясы 8,7 га аумақты алып жатыр және ботаникалық бақтың батыс бөлігінде орналасқан. Учаскеге 22 жылдан бері жетекшілік етіп келеді а.ғ.қ. Масалова Велта Аркадьевна. Экспозицияда 25 отбасы мен 56 ұрпақтың 120 таксасы өседі. ТМД, Батыс Еуропа, Қырым және Кавказдың еуропалық бөлігінің өсімдік қауымдастықтарының элементтері ұсынылған. Жүйелі түрде Rosaceae тұқымдасы (айва, долана, алмұрт, раушан, алма ағашы және т.б.), сондай-ақ емен мен үйеңкі тұқымдары толық қамтылған.
«Солтүстік Америка» экспозициясы. Өсімдіктер коллекциясы ландшафтық принцип бойынша орналастырылған, бақтың солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан және 4 га аумақты алып жатыр. Экспозицияны соңғы 30 жыл бойы а.ғ.қ. Бабай Инга Валерьевна басқарды. Жылдың барлық мезгілінде экспозиция қылқан жапырақтардың жасыл киімімен безендірілген: қарағай, шырша, арша. Мамыр-маусым айларында ирга, долана, құс шие гүлдейді. Долана түрлері ең толық ұсынылған.
«Шығыс Азия» экспозициясы ботаникалық бақтың шығыс бөлігінде 5 га жерде орналасқан, қытай, жапон тектес өсімдіктерді көрсетеді. Ол гүлденген ағаштар мен бұталардың көптігімен ерекшеленеді. Ерте көктемде бөріқарақат, дейция, вейгела, форсития, спирея, экзохорда, геномелес, котонейстер және басқалары гүлдейді. Экспозицияны ғ.қ. Ишаева Айнагүл Николаевна басқарады. Сондай - ақ, Айнагүл Николаевна "Фундук" коллекциялық учаскесіне жетекшілік етеді, онда жаңғақтың 6 түрі және Фундук жаңғағының 19 түрі интродукциялық сынақтардан өтеді.
«Қиыр Шығыс және Сібір» экспозициясы ол бақтың орталық бөлігінде орналасқан және 7 га аумақты алып жатыр, оңтүстігінен Қазақстан флорасының экспозициясымен, батысында - Еуропамен шектеседі. Оған Амур-Уссури аралас және өзен ормандарының, Сахалин өсімдіктерінің және Сібір қылқан жапырақты өсімдіктерінің жеке бөліктері кіреді. Коллекцияда 23 отбасы мен 54 ұрпақтың 111 таксасы ұсынылған. Экспозицияны а.ғ.қ. Хусаинова Ирина Викторовна басқарады.
«Казахстан флорасы» экспозициясы. Учаскеге Жанаев Әлімжан Сәкенұлы жетекшілік етеді. Учаске 13 га аумақты алып жатыр және Солтүстік және Батыс Тянь-Шань, Қазақстандық Алтайдың дендрофлорасын білдіреді. Коллекциялық қор ағаштар мен бұталардың 67 түрін қамтиды.
«Кониферетум» коллекциялық учаскесі 4,7 га аумақты алып жатыр, коллекцияның 104 түрі мен формасы бар. Қазақстанда жалаңаштұқымды өсімдіктер тек 7 түрі табиғи түрде өседі. Қалыпты климаттан тартылған жалаңаштұқымды 195 түрі сыналды. Қарағай (33), шырша (23), арша (20), самырсын (19) және бозарша (30) кеңінен ұсынылған.
«Сирингарий» коллекциялық учаскесі бақтың оңтүстік бөлігінде 0,5 га жерде орналасқан, қазіргі уақытта коллекцияның 16 түрі және жүзден астам сорттары бар. ‘Памяти академика К.И, Сатпаева’ біздің ғалымдарымыздың таңдауы ең әдемі болып саналады. ‘Майское утро’, ‘Лиловая пирамида’, ‘Байконур’, ‘Самал’, ‘Снежный ком’, ‘Казахстанский сувенир’ мемлекеттік сорт сынау сәтті өтті. Учаске кураторы Дегтев Виктор Андреевич.
Бақшаның оңтүстік бөлігінде шырмалғыш өсімдіктер коллекциясы бар. Коллекцияны Белинская Нелли Карловна құрды. Қазір куратор - Речицкая Татьяна Ивановна. Географиялық шығу тегі әртүрлі ашық топырақтағы лианалардың көп санын тартуды сынау нәтижесінде Қазақстанның оңтүстік-шығысында 30 түр мен 16 сорт сәтті өсе алатындығы анықталды, олардың көпшілігі өсу жылдамдығымен, көбею жеңілдігімен, қыстың төзімділігімен ерекшеленеді және жоғары ауа температурасына жақсы төзеді, аурулар мен зиянкестерден аз зақымдалады.
Шөптер бақшасына ғылыми қызметкер Самойлова Валентина Андреевна жетекшілік етеді. Демонстрациялық-жинақтық коллекциялық учаскелер: "Жапон бағы" - 25 таксон, "құрғақ БАҚ" - 23 таксон, "Шөптер мен гүлдер бағы" - біржылдық 34 таксон, көпжылдықтар – 40 таксон, сәндік-жапырақты - 38 таксон. Жалпы ауданы - 2 га.
2018 жылдан бастап дендрология зертханасының баспа жұмыстары мен мақалалары:
Солтүстік Американың ағаш өсімдіктерінің агрессивті түрлері-Батыс Қазақстанның емен ормандары үшін бірінші дәрежелі қауіп. "Қазіргі ботаниканың даму перспективалары мен мәселелері" IV (VI) Бүкілресейлік Жастар конференциясының материалдары (8-12 қазан 2018 ж.) – Новосибирск, Б. 252-254.
Г.Т. Ситпаева, С.В. Чекалин, В.А. Масалова, С.К. Мухтубаева, А.Н. Ишаева. Солтүстік Қазақстан жағдайында интродукциялау үшін ағаш өсімдіктерінің бастапқы тізімдерін әзірлеу. Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының жаршысы. № 6. Алматы, 2019. С. 103-110.
С.В. Чекалин, Н.Е.Зверев, В.А. Масалова, И.В. Бабай, С.В. Набиева, Е.Я. Сәтеков, И.В. Хусаинова, А.Н. Ишаева. Нұр-сұлтан қаласының ботаникалық бағында "Қазақстан Алтайы" экспозициясын құру үшін генетикалық материалды жұмылдыру. Ғылым және білім жаршысы. № 19 (73), 3 бөлім. Мәскеу: Ғылым мәселелері, 2019. Б.5-13.
С.В. Чекалин, В.А. Масалова, С.В. Набиева, И.В. Бабай, И.В. Хусаинова, А.Н. Ишаева, Я.А. Крекова. Қазақстанның түрлі аймақтарындағы питомниктерде ағаш өсімдіктерін өсіру. Ғылым және білім жаршысы. № 20 (74), бөлім. Мәскеу: Ғылым мәселелері, 2019. Б.20-26.
Дегтев В.А., Бабай И.В. Алматы қаласындағы ботаникалық бақта Сирингарийдің пайда болу тарихы. "Syringa L.: коллекциялар, өсіру, пайдалану" халықаралық ғылыми мақалалар жинағында – Санкт-Петербург, 2020. Б.40-43.
Масалова В.А., Бабай И.В., Зверев Н.Е., Набиева С.В., Хусаинова И.В., Ишаева А.Н. Астана ботаникалық бағының коллекциясын қалыптастыру үшін шығыс азиялық өсімдік түрлерін таңдаудың ареалогиялық аспектілері. Ғылым және білім жаршысы. № 20 (98). - Мәскеу: Ғылым мәселелері, 2020. – Б.13-22. (РИФ 3,87).
Ишаева А.Н., Зверев Н.Е., Бабай И.В., Набиева С.В., Масалова В.А., Хусаинова И.В. перспективалы тізімдерді әзірлеу және Нұр-сұлтан қаласының Ботаникалық бағы үшін Қазақстанның сирек кездесетін ағаш өсімдіктерінің тұқымдық материалын жұмылдыру. Ғылым және білім жаршысы. № 20 (98). - Мәскеу: Ғылым мәселелері, 2020. – Б.23-33.
С.В. Чекалин, Г.Т. Ситпаева, В.А. Масалова, И.В. Бабай, С.В. Набиева, И.В. Хусаинова, А.Н. Ишаева Астана ботаникалық бағында коллекциялық қор құру және қалау әдістемесі. Ботаника және фитоинтродукция институтының еңбектері. Т.25(3). – Алматы, 2020. – Б. 72.
Масалова В.А., Бабай И.В., Набиева С. В., Хусаинова И.В., Ишаева А.Н. өсімдіктердің таңғажайып әлеміне саяхат. Ботаника және фитоинтродукция институтының еңбектері. Т.25(2). – Алматы, 2020. – Б.140.
Зверев Н.Е. Іле Алатауының тау бөктерінде питомник жағдайында грек жаңғағының көшеттерін өсіру. Ботаника және фитоинтродукция институтының еңбектері. Т.25 (1). – Алматы, 2020. – Б. 30.
Бабай И.В., Дегтев В.А., Жанаев А.С. Алматы қаласының Бас ботаникалық бағының селекциясы сирень сорттарының қазіргі жағдайы. "Syringa L.: коллекциялар, өсіру, пайдалану" халықаралық ғылыми мақалалар жинағында – Санкт-Петербург, 2021.
