1943 жылы КСРО ҒА Қазақ филиалының ботаникалық секторында б.ғ.д.Софья Рувиновна Шварцман споралық өсімдіктер бөлімі құрылды. 1966 жылы б.ғ.д. Қалымбетова Б.К. жетекшілігімен споралы өсімдіктер биологиясы зертханасы, споралы өсімдіктер бөлімінен бөлінді. 1978 жылы екі зертхана бір бөлімге біріктірілді - төменгі өсімдіктердің таксономиясы (меңгерушісі. - б.ғ.к. Васягина М.П.). 1981 жылы аталған бөлім екі бөлімге бөлінді: төменгі өсімдіктердің таксономиясы және географиясы (меңгерушісі. - б.ғ.к. Васягина м.п.) және споралы өсімдіктер биологиясы зертханасы (меңгерушісі. - а/ш.ғ. к. Абиев С. А.). 1985 жылы споралық Өсімдіктер биологиясы зертханасынан екі зертхана құрылды: эксперименттік микология (меңгерушісі. - а/ш.ғ. к. Абиев С.А) және альгология және эксперименттік гидроботаника зертханасы (меңгерушісі б.ғ.д. Т.Т. Таубаев). 1995 жылы Ботаника және фитоинтродукция институты мен Бас Ботаникалық бақтың қосылуына байланысты ботаника және фитоинтродукция институтының барлық үш зертханасы және өсімдіктерді қорғау тобы Бас Ботаникалық бақ споралық өсімдіктер зертханасына біріктірілді, оны 2005 жылға дейін б.ғ.д., профессор Әбиев С. А., ал 2005-2009 жылдары б.к. басқарды. Нам Г.А. 2008 жылы зертхана микология және альгология зертханасы деп аталды, ал 2009 жылдан бастап зертхана меңгерушісі - б.ғ.к. С.Б. Нурашов.
Зерттеудің негізгі бағыттары:
Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыттарының бірі Қазақстан саңырауқұлақтарының, балдырлары мен қыналарының түрлік алуантүрлілігін, жүйеленуін, географиясын, биологиясы мен экологиясын зерттеу болып табылады.
Микологиялық нысандар макромицеттер (саңырауқұлақтар шляпалары) және микромицеттер (микроскопиялық паразиттік – фитопатогендік саңырауқұлақтар) болып бөлінеді. Макромицеттерді зерттеу жеуге болатын, улы және дәрілік саңырауқұлақтарды зерттеуге негізделген. Олардың түрлік құрамы, жүйелік тиістілігі, географиялық таралуы және ықтимал өсіру әдістері, жиналған түрлердің гербаризациясы. Микромицеттерді зерттеу әр түрлі жоғары тамырлы өсімдіктердің ауруларын тудыратын шляпалар мен паразиттік фитопатогендік саңырауқұлақтардың әртүрлі түрлерінің морфологиясының құрылымын зерттеуге және олармен күресу шараларына негізделген.
Альгологиялық зерттеу балдырлардың түрлік құрамын, олардың таралуын, экологиялық топтамаларын, даму динамикасы мен маусымдылығын жинауға және айқындауға, Қазақстан су қоймаларының индикаторлық, сирек кездесетін, доминантты, уытты және "гүлдеуді" туындататын түрлерін белгілеуге негізделген.
Лихенологиялық: Қазақстан қыналарының флорасын көп жылдар бойы биология ғылымдарының кандидаты Елена Ивановна Андреева зерттеген. Қыналар саңырауқұлақтар мен әртүрлі микроскопиялық балдырлардың симбиотикалық бірлестіктері. Біздің институттың гербарий бөлмелерінде 10000-нан астам пакет бар. "Қазақстанның споралық өсімдіктерінің флорасы" басылымында 70 ұрпақтан тұратын қыналардың 526 түрі сипатталған.
Көптеген экспедициялардың нәтижесінде бүкіл Қазақстан бойынша 100 000 саңырауқұлақ пен 10 000 қынаптан тұратын үлкен коллекция жиналды. Ғылымға арналған 9 жаңа ұрпақ және 300-ден астам жаңа түрлер сипатталған. Қазақстанның жекелеген өңірлері үшін жүздеген географиялық саңырауқұлақтар анықталды. Саңырауқұлақтар мен қыналардың гербарийі Орталық Азиядағы ең бай коллекциялардың бірі болып табылады, институттың Гербарийлерінің ажырамас бөлігі болып табылады және әлемнің ең маңызды Гербарийлерінің құрамына кіреді және АА халықаралық индексіне ие.
Гербарий материалы негізінде 13 томдық, 20 кітаптағы "Қазақстанның споралық өсімдіктерінің флорасы" (1956-1988) іргелі еңбегі жарық көрді, Қазақстанның Мемлекеттік сыйлығына ие болған (С.Р. Шварцман, М.П.Васягина, З.М. Бызова, Д.И.Самгина, Н.Ф. Писарева, Е.И. Андреева).
Қазіргі уақытта микология және альгология зертханасының қызметкерлері бағдарлама бойынша саңырауқұлақтар мен балдырларды зерттеумен айналысады:
1. 2021-2023 жылдарға арналған "Алматы облысының флорасы мен өсімдік ресурстарының қазіргі экологиялық жағдайын кадастрлық бағалау Ресурстық әлеуетті тиімді басқарудың ғылыми негізі ретінде" ПЦФ. Ғылыми жетекшісі б.ғ.д. Л.А. Димеева
2. 2021-2030 жылдарға арналған "Қазақстанның әртүрлі табиғи аймақтарының қалалары мен елді мекендерін көгалдандыруға арналған өсімдіктер ассортименті бойынша ғылыми негізделген ұсыныстарды әзірлеу үшін мемлекеттік ботаникалық бақтардың коллекциялық қорларын экологиялық-интродукциялық талдау және табиғи флораның скринингі" ПЦФ. Ғылыми жетекшісі б.ғ.д. Ситпаева Г.Т.
3. 2020-2022 жылдарға арналған "Агробиоценоздардағы топырақты жақсарту үшін триходерма тұқымдас саңырауқұлақтардың отандық штамдарын алу". Жобаның ғылыми жетекшісі PhD-доктор Асылбек А.М.
Даму болашағы:
Ғылыми-зерттеу қызметінің нәтижелерін бағалай отырып, отандық және шетелдік ғимараттардың ғылыми және ғылыми-танымал жарияланымдарының саны артқанын атап өту керек, микология және альгология зертханасына консультациялық көмек үшін де, гербариядағы ғылыми-зерттеу жұмыстары үшін де жүгінетін ҚР шеткері ЖОО-нан микология саласында қызығушылық танытатын жас мамандар пайда болды.
Саңырауқұлақтар, балдырлар және қыналар сияқты объектілермен байланысты Ботаника және фитоинтродукция институтында әрі қарай ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін микология, альгология және лихенология бойынша жас мамандар дайындалуда.
"Ботаника және фитоинтродукция институты" РМК-да халықаралық мәртебесі бар және 90 жыл ішінде құрылған гербарий қорының болуы 100 мың споралы өсімдіктерден тұратын гербарий үлгілерін сақтау үшін оны белгілі бір жағдайларда ұстауды міндеттейді. Жаңа гербарий шкафтарын, сондай-ақ ғылыми қызметкерлер үшін және гербарий үшін қазіргі заманғы жабдықталған үй-жайларды сатып алуды көздеу қажет.
Ғылыми қызметкерлердің жалпы құрамы: 14 адам
биология ғылымдарының докторлары -1,
биология ғылымдарының кандидаттары - 5,
білікті ғылыми қызметкер -1,
PhD-докторлары – 2,
PhD – докторанттар - 3,
Магистрлер -1,
Магистранттар - 1.
Микология және альгология зертханасының ғылыми қызметкерлерінің тізімі
Нұрашов Сәтбай Бақытбайұлы б.ғ. к., зертхана меңгерушісі
Рахимова Елена Владимировна б. ғ. д., бас ғылыми қызметкер
Галина Алексеевна б.ғ.к., жетекші ғылыми қызметкер
Джетигенова Улдай Конуровна б.ғ.к., жетекші ғылыми қызметкер
Саметова Эльмира Сайлаухановна б.ғ.к., жетекші ғылыми қызметкер
Қызметова Ләззат Аманова, б.ғ.к., аға ғылыми қызметкер
Асылбек Асем Махмудовна Hd-доктор, аға ғылыми қызметкер
Жиенбеков Айбек Қапланбекұлы РhD-доктор, ғылыми қызметкер
Сыпабекқызы Гүлназ рhD-докторант, кіші ғылыми қызметкер
Жұмаханова Гаухар Бахтиярова, РhD-докторант, аға зертханашы
Айтымбет Жанкелді РhD-докторант, кіші ғылыми қызметкер
Төкен Азиза Ильясжанқызы, кіші ғылыми қызметкер
Урманов Георгий Анварович магистрант, аға зертханашы
Измайлова Мадина Махмудовна, білікті маман.
Нам Галина Алексеевна
Нам Г.А. "Ботаника және фитоинтродукция институты" РМК-да 1974 жылдан бастап Мәскеудегі М. В. Ломоносов атындағы (төменгі өсімдіктер кафедрасы) мемлекеттік университетін бітіргеннен кейін жұмыс істейді. 1991 жылы "Алматы мемлекеттік қорығының макромицеттерінің флорасы мен экологиясы" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады. 2005-2009 жылдары Ботаника және фитоинтродукция институтының микология және альгология зертханасын басқарды. Бізге басып алынатын аумақтың макромицеттерінің (Алматы мемлекеттік қорығы, Ақсу-Жабағылы қорығы, Марқакөл қорығы, Қорғалжын қорығы, Батыс-Алтай қорығы, Қаратау қорығы, Катонқарағай, Қарқаралы, Сайрам-Өгем ұлттық табиғи парктері) әртүрлілігін және аз зерттелген аумақтардың микобиотасын (Жоңғар Алатауы, Алтай, Кетмен) зерделейді. Галина Алексеевна - Іле Алатауы, Жоңғар Алатауы, Шу-Іле таулары және Қазақстандық Алтай бойынша микологиялық экспедициялардың қатысушысы. Ол ғылымның жаңа түрін – Agaricus balchashensis Samg сипаттайды (бірлескен авторлықта). et Nam және clitocybe Kummer тұқымының жаңа нұсқасы. Өзінің ғылыми қызметі барысында Г. А. Нам 150-ден астам ғылыми және ғылыми-көпшілік жұмыстарды, сондай-ақ монографиялар жариялады: "Іле Алатауының ағаштары мен бұталарындағы саңырауқұлақтар" (2008), "Қазақстан Алтайының саңырауқұлақтары (түрлердің қысқаша мазмұны)" (2011), "Іле Алатауы бойынша микологиялық экскурсиялар" (2014), "Қазақстанның жабайы дәнді дақылдарының негізгі саңырауқұлақ ауруларының суретті атласы" (2015).
Нурашов Сатбай Бакытбаевич
Нурашов С.Б. - 2009 жылдан бастап микология және альгология зертханасының меңгерушісі, биология ғылымдарының кандидаты. 1990 жылы Қырғыз КСР ОШ мемлекеттік педагогикалық институтының Жаратылыстану-география факультетін химия және биология пәнінің мұғалімі мамандығы бойынша бітірген. Еңбек жолын 1991 жылы Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының Ботаника институтында альгология және эксперименттік гидроботаника зертханасында кіші ғылыми қызметкер лауазымынан бастады. 1994-1997 жылдары күндізгі аспирантурада оқыды. Микробалдырларды өсірумен және олардың биомассасын лоток-блок реакторында алумен айналысқан. 2004 жылы "Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы уытты балдырлар және оларды ұтымды пайдалану жолдары" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады, Қазақстанның өзендері мен көлдері бойынша харов, көк-жасыл, жасыл, диатомды, пиррофитті және т.б. балдырлардың түрлік құрамы, таралуы және экологиясы бойынша 80-нен астам мақала жариялады. 2010 жылы А.Т. Төлеужанованың кандидаттық диссертациясының "Құлынды жазығының альгофлорасы (Павлодар облысы шегінде). 2019-2021 жылдары Әл-Фараби атындағы университетінде бірнеше PhD-докторлық диссертацияның ресми рецензенті болды..
Нурашов С.Б. – Қазақстанның түрлі аймақтарындағы альгофлора мен микобиоталарды зерттеу бойынша жобалардың негізгі орындаушысы болды. "Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы шөлді аласа таулардағы микобиоттар мен альгофлоралардың түрлік әртүрлілігінің қазіргі жағдайы және оларды тиімді пайдалану" гранттық жобасының жетекшісі болды (2015-2017 жж.). 2005-2006 жылдары Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінде Экология және ботаника курсын жүргізіп, студенттермен далалық практикаға барды. 2007-2008 жылдары тропикалық және субтропикалық өсімдіктер зертханасының меңгерушісі болды.
Рахимова Елена Владимировна
Е.В. Рахимова "Ботаника және фитоинтродукция институты" РМК-да 1989 жылдан бастап аға зертханашыдан бас ғылыми қызметкерге дейінгі жолдан өтіп жұмыс істейді. 1994 жылы ол "Ұнтақты көгерген саңырауқұлақтың ультра құрылымы Podosphaera leucotricha Salm. және оның негізгі зауытпен қарым-қатынасы" деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады.Ол хост-патоген кешендерінің ультра құрылымын зерттеді: алма ағашы - ұнтақты көгерудің қоздырғышы, алма ағашы - қышыманың қоздырғышы, алма ағашы-монилиоздың қоздырғышы, құс шие-полистигмоздың қоздырғышы, Қарақат-ұнтақты көгерудің қоздырғышы, алмұрт-қышыма қоздырғышы, Қарақат-септорияның қоздырғышы, раушан - ұнтақты көгерудің қоздырғышы, Сент-Джон сусланы-септорияның қоздырғышы, Қарақат-тиронектриоздың қоздырғышы, күл ағашы-септорияның қоздырғышы. Рахимова Е. В. 1996-97 жылдары Ғылым қоры қаржыландыратын "Хост-патоген кешеніндегі өзара қарым-қатынастарды үйлесімділік дәрежесіне қарай цитологиялық зерттеу" (37-96 ФН) тақырыбы бойынша жұмыстардың негізгі орындаушысы болды. Ғылыми қызметі барысында 200-ден астам ғылыми мақалалар жазды. 7 монография жарық көрді. Рахимова Е. В. жас мамандарды оқыту және біліктілігін арттыру бойынша жұмыс жүргізеді, оның жетекшілігімен магистрлік Жахан Н., Абатова Ж.У., докторлық диссертациялар (PhD) А. М. Асылбек қорғалды.
Саметова Эльмира Сайлаухановна
Саметова Эльмира Сайлаухановна 1991 жылы С. М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетін биология факультетін бітірді. 1985 жылдан 1994 жылға дейін ҚазКСР ҒА Топырақтану институтында топырақ химиясы зертханасында инженер болып жұмыс істеді. 1994 жылы эксперименттік гидроботаника зертханасына ХҒС Ботаника институтына ауыстырылды. 2010 жылы 03.00.05 "Ботаника" мамандығы бойынша "Іле Алатауының альгофлорасы" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады. 2012 жылы институттың ғылыми хатшысы болып жұмысқа ауысты. Балдырлар флорасын зерттеу бойынша микология және альгология зертханасының аға ғылыми қызметкері ғылыммен айналысуды жалғастыруда. Білікті маман-альголог.
Ғылыми қызметі барысында Қазақстан өзендері мен көлдері бойынша харов, көк-жасыл, жасыл, диатомды, пиррофитті балдырлардың түрлік құрамы, таралуы және экологиясы бойынша 80-нен астам ғылыми мақалалар, "Іле-Алатау ұлттық паркінің еңбектері", "Батыс Тянь-Шань мәдени өсімдіктерінің жабайы туыстарын кешенді зерттеу" атты екі ұжымдық монография жарияланды. биологтар, ботаниктер, альгологтар үшін үстел кітаптары ретінде қызмет етеді.
Джетигенова Улдай Конуровна
Джетигенова У. К. - биология ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер. Ботаника және фитоинтродукция институтында 30 жылдан астам уақыт жұмыс істейді, "Жабайы дәнді дақылдардың жасушалық және субжасушалық деңгейде бағаналы тотпен байланысы" тақырыбында диссертация қорғады. 60-тан астам баспа жұмыстары, оның ішінде үш монография жарық көрді. Саңырауқұлақтардың сирек кездесетін және жойылып кету қаупі бар түрлері туралы мәліметтер базасын құруға жауапты.
Кызметова Ляззат Амановна
Кызметова Л.А. "Ботаника және фитоинтродукция институты" РМК-да 2000 жылдан бастап жұмыс істейді. Ботаника және фитоинтродукция институтының ботаника мамандығы бойынша аспирантурасын, 2003-2006 жылдары ботаника және фитоинтродукция институтының ботаника мамандығы бойынша ботаника және микология мамандықтары бойынша "Оңтүстік-шығыс Қазақстандағы Uromyces (Link) Unger туысына жататын тат саңырауқұлақтары" тақырыбында диссертация қорғады. Микология және альгология зертханасының ғылыми қызметкері. Биология, ботаника бойынша халықаралық, республикалық конференцияларға, съездерге қатысушы. Н. Г. Холодный атындағы Украина ҰҒА, 2008 ж.желтоқсан, Ботаника институтында жетілмеген саңырауқұлақтарды анықтау бойынша тағылымдамадан өтті.
Ғылыми жарияланымдары: 60-тан астам жарияланым, оның ішінде үш монография (1. Нам Г.А., Рахимова Е. В., Кызметова Л. А., "Қазақстандағы тау агробионәртүрлілігінің in situ сақталуы" ҚР/ҒЭҚ/БҰҰДБ Іле Алатауының ағаштары мен бұталарындағы саңырауқұлақтар Алматы, 2008. -116с; 2. Нам Г.А., Рахимова Е. В., Ермакова Б. Д., Әбиев С. А., Есенғұлова Б. Ж., Қызметова Л. А. Қазақстандық Алтайдың Саңырауқұлақтары. Ботаника және фитоинтродукция институтының еңбектері. Алматы, 2011. --299 б.), 4 мақала SCOPUS (Current Research in Environmental & Applied Ecology, 2019, 2020; Микология және фитопатология, 2020; Turczaninowia, 2021).
Асылбек Асем Махмутовна
А.М. Асылбек "Ботаника және фитоинтродукция институты" РМК-да 2012 жылдан бастап жұмыс істейді. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық универсиетіндегі биология және биотехнология факультетінде магистратураны бітіріп, 2014-2017 жылдары ҚазҰАУ докторантурасында 6D080100 - агроном мамандығы бойынша білім алған. 2018 жылы ол "Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы картоптың саңырауқұлақ аурулары және селекциялық материалдың оларға төзімділігін бағалаудың ғылыми әдістері" тақырыбында PhD диссертация қорғады, 2018 жылғы 22 маусымда философия докторы дәрежесі берілді (№993 бұйрық).
Нидерландыда 2012 ж. Утрехт қаласында IRAS Summerschool on Toxicology, Utrecht University тағылымдамадан өтті. Тақырыбы: Toxicology and Environmental Health; г 2014., Ресей, Новосибирск қ. Орталық Сібір ботаникалық бағында (РҒА СБЖО) жас ғалымдарға арналған мектепте оқыды. Зерттеудің негізгі ғылыми бағыттары: микологиялық және фитопатологиялық.
61 ғылыми жарияланым жарияланды, оның ішінде алтауы - нөлдік емес импакт-факторы бар шетелдік рецензияланатын журналдарда (Asian J. Microbiol. Biotech. Env. Sc, 2017; Current Research in Environmental & Applied Mycology, 2017; 2019, 2020; Микология және фитопатология, 2020, Turczaninowia, 2021).
Жас ғалымдардың гранттық жобасының жетекшісі болып табылады : ГФ, ИРН AP08052881 "Агробиоценоздардағы топырақты жақсарту үшін Trichoderma тектес саңырауқұлақтардың отандық штаммдарын алу" (2020-2022 жж.).
Джиенбеков Айбек Капланбекұлы
Джиенбеков Айбек Капланбекұлы-PhD доктор, "Ботаника және фитоинтродукция институты" РМК кіші ғылыми қызметкері. Білімі: 2006-2010 жылдары ҚазҰУ-дың биология факультетін бітірген. Әл-Фараби, 2011-2013 жж.Магистратура, 2015-2018 жж., Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ PhD докторанты. "Алакөл көлінің альгофлорасының биоалуантүрлілігі мен жүйеленуін зерттеу" тақырыбында PhD докторлық диссертациясын қорғады. Республикалық және халықаралық конференциялардың қатысушысы. Ғылыми тағылымдамада болған: Генрих Гейн Университеті, биология факультеті, Германия, Дюссельдорф қ. (10.01.2012 ж. бастап 21.01.2012 ж. дейін). Хайфа Университеті, биология және эволюция факультеті, Израиль, Хайфа. (16. 05. 2018-27.07.2018 ж.). Ғылыми жарияланымдары: 20-дан астам жарияланым, оның ішінде 4 мақала ЖАК, 5 мақала Еуропалық журналда және 2 мақала импакт факторы бар. Джиенбеков А.К. жыл сайынғы экспедициялық зерттеулердің тұрақты қатысушысы болып табылады. Балдырлардың таксономиясын, географиясын және экологиясын зерттеумен айналысады. Джиенбеков А.К. институттың жас ғалымдар кеңесінің төрағасы болып табылады және институттың қоғамдық қызметіне белсенді қатысады.
Біздің микология және алгология зертханасында микология, алгология саласында қызығушылық танытатын жас мамандар пайда болды.
Сыпабекқызы Гүлназ PhD-докторант, кіші ғылыми қызметкер
Жұмаханова Гаухар Бахтиярова, РhD-докторант, аға зертханашы
Айтымбет Жанкелді РhD-докторант, кіші ғылыми қызметкер
Жүнісқанова Балнұр Еркінқызы магистр, кіші ғылыми қызметкер
Урманов Георгий Анварович магистрант, аға зертханашы.
2021-2023 жылдардағы жұмыс қорытындысы:
Соңғы үш жылда зертхана қызметкерлері BR10264557 «Ресурстық әлеуетті тиімді басқарудың ғылыми негізі ретінде Алматы облысының флорасы және өсімдік ресурстарының қазіргі экологиялық жағдайын кадастрлық бағалау» ғылыми-техникалық бағдарламасы бойынша саңырауқұлақтар мен балдырларды зерттеумен айналысады.
Нәтижесінде 2021 жылы Алматы облысының кейбір аудандарының су айдындары мен су ағындарындағы балдырлардың түрлік құрамын зерттеу нәтижесінде табылған балдырлардың тізімі толықтырылды, ол балдырлардың 415 түрін құрайды. Экспедициялар кезінде саңырауқұлақтардың 708 үлгісі жиналды. Зерттеу нәтижелері бойынша 2021 жылы балдырлар туралы 6 мақала жарияланды. 2022 жылы балдырлар флорасының түрлік құрамын түгендеу кезінде зерттелген аудандардың су қоймаларында балдырлардың 378 түрі мен түрішілік формалары табылды. Экспедициялар кезінде саңырауқұлақтардың 856 үлгісі және қыналардың 57 үлгісі жиналды. Балдырлар туралы 8 мақала жарияланды.
2023 жылы зерттеу нәтижесінде Алматы облысының зерттелетін аудандарының 1001 түрі мен түрішілік вариациялары мен формалары бар су айдындары бойынша табылған балдырлар түрлерінің тізімі жасалды. Экспедициялар кезінде 1176 үлгі жиналды, оның 39 – макромицеттер, 708 – микромицеттер, 416 – қыналар. Балдырлар туралы 6 мақала жарияланды.
Осылайша, үш жыл ішінде бағдарламаны іске асыру барысында және әдеби деректерді талдау кезінде Алматы облысының аумағында саңырауқұлақтар мен саңырауқұлақ тәрізді организмдердің 2864 түрі кездесетіні анықталды. Қазақстан үшін саңырауқұлақтардың 7 жаңа түрі және 1 – қыналар атап өтілді. Үш жыл ішінде саңырауқұлақтар туралы 18 мақала жарияланды. 2023 жылдың соңында «Алматы облысының микобиота кадастры» және «Алматы облысының альгофлора кадастры (балдырлардың аннотацияланған тізімі)» жарық көрді.
В 1943 году в ботаническом секторе Казахского филиала АН СССР был создан отдел споровых растений д.б.н. Софьей Рувиновной Шварцман. В 1966 от отдела споровых растений отделилась лаборатория биологии споровых растений под руководством д.б.н. Калымбетова Б.К. В 1978 обе лаборатории были воссоединены в один отдел - систематики низших растений (зав. – к.б.н. Васягина М.П). В 1981 году названный отдел был разделен на два отдела: систематики и географии низших растений (зав. – к.б.н. Васягина М.П.) и лаборатория биологии споровых растений (зав. – к. с/х. н. Абиев С.А.). В 1985 из лаборатории биологии споровых растений были созданы две лаборатории: экспериментальной микологии (зав. – к. с/х. н. С.А. Абиев) и лаборатория альгологии и экспериментальной гидроботаники (зав. д.б.н. Т.Т. Таубаев). В 1995 году в связи с воссоединением Института ботаники и фитоинтродукции и Главного Ботанического сада, все три лаборатории Института ботаники и фитоинтродукции и группа защиты растений ГБС были объединены в лабораторию споровых растений, которую до 2005 г. возглавлял д.б.н., профессор Абиев С.А., а с 2005-2009 г. - к.б.н. Нам Г.А. В 2008 г. лаборатория переименована в лабораторию микологии и альгологии, и с 2009 г. заведующий лаборатории - к.б.н. С. Б. Нурашов.
Основные направления исследований:
Одним из главных направлений научно-исследовательских работ являлось изучение видового разнообразия, систематики, географии, биологии и экологии грибов, водорослей и лишайников Казахстана.
Микологические объекты делятся на макромицетов (шляпочные грибы) и микромицетов (микроскопические паразитные – фитопатогенные грибы). Изучение макромицетов основано на исследовании съедобных, ядовитых и лекарственных грибов. Их видовой состав, систематические принадлежности, географические распространение, и возможные методы культивирования, гербаризация собранных видов. А изучение микромицетов основано на исследовании ультраструктур морфологии разных видов шляпочных грибов и паразитных фитопатогенных грибов, вызывающих заболевания разных высших сосудистых растений и меры борьбы с ними.
Альгологическое изучение основано на сборе и определении видового состава водорослей, их распространение, экологические группировки, динамика развития и сезонность, установление индикаторных, редких, доминантных, токсических и вызывающих «цветение» видов водоемов Казахстана.
Лихенологические: Флору лишайников Казахстана многие годы изучала кандидат биологических наук Елена Ивановна Андреева. Лишайники симбиотические ассоциации грибов и разных микроскопических водорослей. В гербарных помещениях нашего института гербарий лишайников насчитывает более 10000 пакетов. В издании «Флора споровых растений Казахстана» описано 526 видов лишайников из 70 родов.
Гербарий низших споровых растений
В результате многочисленных экспедиций по всей территории Казахстана собрана огромная коллекция, насчитывающая 100 000 образцов грибов и 10 000 лишайников. Описано 9 новых родов для науки и более 300 новых видов. Выявлены сотни географических новинок грибов для отдельных регионов Казахстана. Гербарий грибов и лишайников представляет одну из богатейших коллекций в Центральной Азии, является составной частью Гербария института и входит в состав Главнейших Гербариев Мира и имеет международный индекс АА.
На основании гербарного материала выпущен фундаментальный труд «Флора споровых растений Казахстана» в 13 томах, в 20 книгах (1956-1988), удостоенная Государственной Премии Казахстана (С.Р. Шварцман, М.П.Васягина, З.М. Бызова, Д.И.Самгина, Н.Ф. Писарева, Е.И. Андреева).
В данное время сотрудники лаборатории микологии и альгологии занимаются исследованием грибов и водорослей по программе:
ПЦФ «Кадастровая оценка современного экологического состояния флоры и растительных ресурсов Алматинской области как научная основа для эффективного управления ресурсным потенциалом» на 2021-2023 годы. Научный руководитель д.б.н. Димеева Л.А.
ПЦФ «Эколого-интродукционный анализ коллекционных фондов Государственных ботанических садов и скрининг природной флоры для разработки научно-обоснованных рекомендаций по ассортименту растений для озеленения городов и населенных пунктов разных природных зон Казахстана» на 2021-2030 годы. Научный руководитель д.б.н. Ситпаева Г.Т.
ГП «Получение отечественных штаммов грибов рода Trichoderma для улучшения почв в агробиоценозах» на 2020-2022 годы. Научный руководитель проекта PhD-доктор Асылбек А.М.
Перспективы развития:
Оценивая результаты научно-исследовательской деятельности, надо отметить, что увеличилось количество научных и научно-популярных публикаций отечественных и зарубежных зданиях, появились молодые специалисты, проявляющие интерес в области микологии из периферийных ВУЗов РК, которые обращаются в лабораторию микологии и альгологии, как за консультативной помощью, так и для научно-исследовательской работы в Гербарии.
Для выполнения в дальнейшем научно-исследовательских работ в Институте ботаники и фитоинтродукции, связанных с такими объектами, как грибы, водоросли и лишайники готовятся молодые специалисты по микологии, альгологии и лихенологии.
Наличие в РГП «Институт ботаники и фитоинтродукции» Гербарного фонда, имеющего международный статус и созданного в течение 90 лет, обязывает содержание его в определенных условиях для сохранения гербарных образцов, насчитывающих 100 тысяч споровых растений. Необходимо предусмотреть как приобретение новых гербарных шкафов, так и современно оборудованных помещений для научных сотрудников и для Гербария.
Общий состав научных сотрудников: 14 человек
докторов биологических наук - 1,
кандидатов биологических наук - 5,
квалифицированный научный сотрудник - 1,
PhD-докторов – 2,
PhD-докторантов – 3,
Магистров – 1,
Магистрантов - 1.
Список научных сотрудников лаборатории микологии и альгологии:
Нурашов Сатбай Бакытбаевич к.б.н., заведующий лаборатории
Рахимова Елена Владимировна д.б.н., главный научный сотрудник
Нам Галина Алексеевна к.б.н., ведущий научный сотрудник
ДжетигеноваУлдай Конуровна к.б.н., ведущий научный сотрудник
Саметова Эльмира Сайлаухановна к.б.н., ведущий научный сотрудник
Кызметова Ляззат Амановна, к.б.н., старший научный сотрудник
Асылбек Асем Махмудовна РhD- доктор, старший научный сотрудник
Джиенбеков Айбек Капланбекович РhD- доктор, научный сотрудник
Сыпабеккызы Гулназ РhD- докторант, младший научный сотрудник
Джумаханова Гаухар Бактияровна, РhD- докторант, ст. лаборант
Айтымбет Жанкелды РhD- докторант, младший научный сотрудник
Токен Азиза Ильясжановна, младший научный сотрудник
Урманов Георгии Анварович магистрант, ст. лаборант
Измайлова Мадина Махмудовна, квалифицированный специалист
Нам Галина Алексеевна
Нам Г.А. работает в РГП «Институт ботаники и фитоинтродукции» с 1974 г. после окончания Московского Государственного Университета им. М.В.Ломоносова (кафедра низших растений). В 1991 г. защитила кандидатскую диссертацию на тему «Флора и экология макромицетов Алма-Атинского Государственного заповедника». С 2005 по 2009 гг. заведовала лабораторией микологии и альгологии Института ботаники и фитоинтродукции. Нам Г.А. изучает разнообразие макромицетов заповедуемых территорий (Алматиинский Государственный заповедник, заповедник Аксу-Джабаглы, Маркакольский заповедник, Кургальджинский заповедник, Западно-Алтайский заповедник, Каратауский заповедник, Катон-Карагайский, Каркаралинский, Сайрам-Угамский Национальные природные парки) и микобиоту малоизученных территорий (Джунгарский Алатау, Алтай, Кетмень). Галина Алексеевна - участник микологических экспедиций по Заилийскому Алатау, Джунгарскому Алатау, Чу-Илийским горам и Казахстанского Алтая. Ею описан (в соавторстве) новый вид для науки – Agaricus balchashensis Samg. et Nam, и новая вариация из рода Clitocybe Kummer. За время своей научной деятельности Нам Г.А. опубликовала свыше 150 научных и научно-популярных работ, а также монографии: «Грибы на деревьях и кустарниках Заилийского Алатау» (2008), «Грибы Казахстанского Алтая (конспект видов)» (2011), «Микологические экскурсии по Заилийскому Алатау» (2014), «Иллюстрированный атлас основных грибных болезней дикорастущих злаков Казахстана» (2015).
Нурашов Сатбай Бакытбаевич
Нурашов С. Б. - заведующий лабораторией микологии и альгологии с 2009 г., кандидат биологических наук. В 1990 г. окончил естественно-географический факультет Ошского Государственного педагогического института Киргизской ССР по специальности учитель химии и биологии. Начал трудовую деятельность 1991 г. в институте ботаники Академии наук Республики Казахстан с должности младшего научного сотрудника в лаборатории альгологии и экспериментальной гидроботаники. В 1994-1997 гг. учился в очной аспирантуре. Занимался культивированием микроводорослей и получением их биомассы в лотково-блочным реакторе. В 2004 г. защитил кандидатскую диссертацию на тему: «Токсичные водоросли юго-востока Казахстана и пути их рационального использования», опубликовал более 80 статей по видовому составу, распространению и экологию харовых, сине-зеленых, зеленых, диатомовых, пиррофитовых и т. д. водорослей по рекам и озерам Казахстана. В 2010 г. был научным руководителем кандидатской диссертации Толеужановой А.Т. по теме: «Альгофлора водоемов Кулундинской равнины (в пределах Павлодарской области). В 2019-2021 гг. был официальным рецензентом несколько PhD-докторской диссертации в КазНУ им. Аль-Фараби.
Нурашов С. Б. – являлся основным исполнителем проектов по изучению альгофлоры и микобиоты в разных регионах Казахстана. Был соруководителем грантового проекта «Современное состояние видового разнообразия микобиоты и альгофлоры пустынных низкогорий юга-востока Казахстана и их рациональное использование» (2015-2017 гг.). В 2005-2006 гг. вел курс экологии и ботаники в Казахском Государственном женском педагогическом университете, выезжал со студентами на полевую практику. В 2007 - 2008 гг. был заведующим лабораторией тропических и субтропических растений.
Рахимова Елена Владимировна
Рахимова Е.В. работает в РГП «Институт ботаники и фитоинтродукции» с 1989 г., пройдя путь от старшего лаборанта до главного научного сотрудника. В 1994 году она защитила кандидатскую диссертацию на тему: ««Ультраструктура мучнисто-росяного гриба Podosphaera leucotricha Salm. и его взаимоотношения с растением-хозяином». Ею изучены ультраструктура комплексов хозяин-патоген: яблоня - возбудитель мучнистой росы, яблоня - возбудитель парши, яблоня - возбудитель монилиоза, черемуха - возбудитель полистигмоза, смородина - возбудитель мучнистой росы, груша - возбудитель парши, смородина - возбудитель септориоза, роза - возбудитель мучнистой росы, зверобой - возбудитель септориоза, смородина - возбудитель тиронектриоза, ясенец - возбудитель септориоза. Рахимова Е.В. являлась основным исполнителем работ по теме «Цитологическое исследование взаимоотношений в комплексе хозяин-патоген в зависимости от степени совместимости» (37-96 ФН), финансируемых Фондом науки в 1996-97 гг. В 2009 году защитила докторскую диссертацию на тему: «Ультраструктурные аспекты взаимоотношений яблони и ее основных патогенов на различных уровнях совместимости». За время научной деятельности ею написано более 200 научных статей. Опубликованы 7 монографий. Рахимова Е.В. проводит работу по обучению и повышению квалификации молодых специалистов, под ее руководством защищена магистерские Жахан Н., Абатовой Ж.У., докторские диссертации (PhD) Асылбек А.М. В данное время Рахимова Е.В. является научным руководителем (PhD) докторантов Сыпабеккызы Г. И Айтымбет Ж.
Саметова Эльмира Сайлаухановна
Саметова Эльмира Сайлаухановна в 1991 г. окончила Казахский Государственный Университет им. С.М. Кирова, биологический факультет. С 1985 по 1994 годы работала в Институте почвоведения АН КазССР инженером в лаборатории химии почв. В 1994 г. Была переведена в Институт ботаники м.н.с. в лабораторию эксперементальной гидроботаники. В 2010 г. защитила кандидатскую диссертацию на тему: «Альгофлора водоемов Заилийского Алатау» по специальности - 03.00.05 «Ботаника». В 2012 году перешла на работу ученым секретарем Института. Продолжает заниматься наукой по изучению флоры водорослей, старший научный сотрудник лаборатории микологии и альгологии. Квалифицированный специалист - альголог.
За время научной деятельности опубликовано более 80 научных статей по видовому составу, распространению и экологию харовых, сине-зеленых, зеленых, диатомовых, пиррофитовых водорослей по рекам и озерам Казахстана, две коллективные монографии «Труды Иле-Алатауского Национального парка», «Комплексные исследования диких сородичей культурных растений Западного Тянь-Шаня», которые служат настольными книгами для специалистов биологов, ботаников, альгологов.
Джетигенова Улдай Конуровна
Джетигенова У.К. - кандидат биологических наук, ведущий научный сотрудник. В Институте ботаники и фитоинтродукции работает более 30 лет, защитила кандидатскую диссертацию по теме «Взаимоотношение дикорастущих злаков со стеблевой ржавчиной на клеточном и субклеточном уровне». Опубликовано более 60 печатных работ, из которых три монографии. Является ответственным по созданию базы данных по редким и исчезающим видам грибов.
Кызметова Ляззат Амановна
Кызметова Л.А. работает в РГП «Институт ботаники и фитоинтродукции» с 2000 г. В 2001-2003 гг. окончила магистратуру Казахского Национального Университета им. аль-Фараби, факультета биологии по специальности ботаника, в 2003-2006 гг. аспирантуру Института ботаники и фитоинтродукции по специальности ботаника и защитила диссертацию на тему: «Оңтүстік-шығыс Қазақстандағы Uromyces (Link) Unger туысына жататын тат саңырауқұлақтары» по специальностям ботаника и микология. Научный сотрудник лаборатории микологии и альгологии. Участник международных, республиканских конференций, съездов по биологии, ботанике. Проходила стажировку по определению несовершенных грибов в Институте ботаники им. Н.Г. Холодного НАН Украины, 2008 г. декабрь. Научные публикации: более 60 публикаций, из которых три монографии (1. Нам Г.А., Рахимова Е.В., Кызметова Л.А., Грибы на деревьях и кустарниках Заилийского Алатау РК/ГЭФ/ПРООН «Сохранение in situ горного агробиоразнообразия в Казахстане» Алматы, 2008. -116с.; 2. Нам Г.А., Рахимова Е.В., Ермекова Б.Д., Абиев С.А., Есенгулова Б.Ж., Кызметова Л.А. Грибы Казахстанского Алтая. Труды Института ботаники и фитоинтродукции. Алматы, 2011. -299с.), 4 статьи опубликованы в журналах базы данных SCOPUS (Current Research in Environmental & Applied Mycology, 2019, 2020; Микология и фитопатология, 2020; Turczaninowia, 2021).
Асылбек Асем Махмутовна
Асылбек А.М. работает в РГП «Институт ботаники и фитоинтродукции» с 2012 г. В 2013 гг. окончила магистратуру Казахского Национального Университета им. аль-Фараби, факультета биологии и биотехнологии, в 2014-2017 гг. училась в докторантуре КазНАУ по специальности 6D080100-Агрономия. В 2018 году она защитила PhD диссертацию на тему: «Грибные болезни картофеля юго-востока Казахстана и научные методы оценки селекционного материала на устойчивость к ним», присвоена степень доктора философии от 22 июня 2018 года (приказ №993).
Проходила стажировку в Нидерландах г. Утрехт, 2012 г. IRAS Summerschool on Toxicology, Utrecht University, тема: Toxicology and Environmental Health; 2014 г., прошла обучение в школе для молодых ученых в Центральном сибирском ботаническом саду (ЦСБС СО РАН), г. Новосибирск, Россия. Основные научные направления исследований: микологические и фитопатологические.
Опубликовано 61 научная публикация, в том числе шесть – в зарубежных рецензируемых журналах с ненулевым импакт-фактором (Asian J. Microbiol. Biotech. Env. Sc, 2017; Current Research in Environmental & Applied Mycology, 2017; 2019, 2020; Микология и фитопатология, 2020, Turczaninowia, 2021). Является руководителем грантового проекта молодых ученых : ГФ, ИРН AP08052881 «Получение отечественных штаммов грибов рода Trichoderma для улучшения почв в агробиоценозах» (2020-2022 гг.).
Джиенбеков Айбек Капланбекович
Джиенбеков Айбек Капланбекович – PhD доктор, младший научный сотрудник РГП «Институт ботаники и фитоинтродукции». Образование: 2006-2010 гг. окончил биологический факультет КазНУ им. аль-Фараби, 2011-2013 гг. Магистратура, 2015-2018 гг., PhD докторант КазНУ им. аль-Фараби. Защитил PhD докторскую диссертацию на тему: «Исследование биоразнообразии и систематики альгофлоры озера Алаколь». Участник республиканских и международных конференций. Был на научной стажировке: Университет Генрих Гейне, факультет биология, Германия, г. Дюссельдорф (с 10.01.2012 по 21.01.2012 г. ). Хайфский Университет, факультет биология и эволюция, Израиль, г. Хайфа. (16. 05. 2018 по 27.07.2018 г.). Научные публикации: более 20 публикаций, из них 4 статьи ВАК, 5 статей в Европейском журнале и 2 статьи с импакт фактором. Джиенбеков А.К. является постоянным участником ежегодных экспедиционных обследований. Занимается изучением систематикой, географией и экологией водорослей. Джиенбеков А. К. является председателем Совета молодых ученых Института и активно участвует в общественной деятельности института.
В нашей лаборатории микологии и альгологии появились молодые специалисты, проявляющие интерес в области микологии, альгологии.
Сыпабеккызы Гулназ РhD- докторант, младший научный сотрудник
Джумаханова Гаухар Бактияровна, РhD- докторант, ст. лаборант
Айтымбет Жанкелды РhD- докторант, младший научный сотрудник
Джунусканова Балнур Еркиновна магистр, младший научный сотрудник
Урманов Георгии Анварович магистрант, ст. лаборант
Итоги работы за 2021-2023 годы:
Последние три года сотрудники лаборатории занимались исследованием грибов и водорослей по научно-технической программе BR10264557 «Кадастровая оценка современного экологического состояния флоры и растительных ресурсов Алматинской области как научная основа для эффективного управления ресурсным потенциалом».
В результате за 2021 год исследований видового состава водорослей в водоемах и водотоках некоторых районов Алматинской области пополнен список обнаруженных водорослей, который составляет 415 видов и разновидностей водорослей. Во время экспедиций собрано 708 образцов грибов. По результатам исследований в 2021 году по водорослям опубликовано 6 статей. При инвентаризации видового состава флоры водорослей в 2022 году, в водоемах исследованных районов обнаружено 378 видов и внутривидовые формы водорослей. Во время экспедиций собрано 856 образцов грибов и 57 образцов лишайников. Опубликовано 8 статей по водорослям.
В 2023 году в результате исследований составлен список обнаруженных видов водорослей по водоемам исследуемых районов Алматинской области, насчитывающих 1001 видов и внутривидовых вариаций, и форм. Во время экспедиций собрано 1176 образцов, из них 39 – макромицеты, 708 – микромицеты, 416 – лишайники. Опубликовано 6 статей по водорослям.
Таким образом, за три года, в ходе реализации программы и при анализе литературных данных установлено, что на территории Алматинской области встречаются 2864 вида грибов и грибоподобных организмов. Для Казахстана отмечены 7 новых видов грибов и 1 – лишайников. За три года опубликовано 18 статей по грибам. В конце 2023 года были изданы «Кадастр микобиоты Алматинской области» и «Кадастр альгофлоры Алматинской области (Аннотированный список водорослей)».