Ботаника және фитоинтродукция институтының өсімдік ресурстары зертханасы 1956 жылы зертхананы 20 жыл басқарған биология ғылымдарының докторы Валентина Павловна Михайлованың бастамасымен құрылған. Толығырақ…
2012 жылдан бастап зертхананы биология ғылымдарының докторы Надежда Геннадьевна Гемеджиева басқарады. Зертханада 11 қызметкер жұмыс істейді: 2 жғқ (Грудзинская Л.М., Қаржаубекова Ж.Ж.), 2 ағқ (Арысбаева Р.Б., Рыбаков И.А.), 4 кғқ (докторанттар Рамазанова М.С., Токенова А.М., Ерекеева С.З. ., магистр Шормакова К.Н.), инженер Жашуев И.А. және Домбаева А.
Өсімдік ресурстары зертханасының қызметкерлері үшін 2023 жыл жемісті де табысты болды, бүгін біз олардың өткен жылдағы жұмыстарының нәтижелерімен бөліскіміз келеді.
Зертхана қызметкерлерінің ғылыми зерттеулерінің негізгі бағыттары:
Ресурстық: Қазақстанның пайдалы (дәрілік, эфирлік майлы, алкалоидті, балды және т.б.) өсімдіктерінің ресурстық әлеуетін бағалау, мониторингілеу және талдау; оларды экожүйелер, қауымдастықтар, таралымдар және шаруашылық-бағалы өсімдіктердің жекелеген түрлері деңгейінде сақтау мен теңгерімді пайдаланудың ғылыми негіздерін әзірлеу.
Интродукциялық: гендік қорды ұтымды пайдаланудың, байытудың, жергілікті және әлемдік флораның дәрілік өсімдіктерін мәдениетке енгізу және көбейту технологияларын құрудың ғылыми негіздері.
Қолданбалы: отандық фармацевтика өнеркәсібін шикізатпен қамтамасыз ету мақсатында анықталған кәсіпшілік алқаптарын шаруашылықта пайдалану кезінде шикізатты алу нормаларының режимі бойынша ұсынымдар әзірлеу (дәрілік және басқа да пайдалы өсімдіктердің шикізат қорларын алу, процентін анықтау)
Өсімдік ресурстары зертханасы дәрілік өсімдіктерді жинау алаңында ұзақ мерзімді интродукциялық зерттеулер жүргізеді (кураторы – жғқ, б.ғ.к. Грудзинская Людмила Михайловна). Бұл учаскеде дүниежүзілік флораның дәрілік өсімдіктерінің 1150 таксоны (1081 түрі) сыналған. 2023 жылдың аяғында тұрақты бақылау жүргізілетін дәрілік өсімдіктердің белсенді коллекциясында 369 таксон (362 түр, 3 форма, 11 сорт) бар. Дәрілік өсімдіктер коллекциясындағы таксондардың жалпы саны 3 есепті жылда 39 бірлікке өсті. Осы кезеңде коллекцияны жаңарту және толықтыру үшін коллекцияға 290 дәрілік өсімдік үлгілері тартылды, 200-ден астам үлгілер, соның ішінде 60 жаңа түрлер өсіп, дамыды. Жинақ құрамында қазақстандық флора өсімдіктерінің 130-дан астам түрі және қазақстандық және әлемдік флораның сирек кездесетін, Қызыл кітапқа енген 29 түрі зерттеледі.
2021 жылдан 2023 жылға дейін өсімдік ресурстары зертханасының қызметкерлері BR10264557 «Ресурстық әлеуетті тиімді басқарудың ғылыми негізі ретінде Алматы облысының флорасы мен өсімдік ресурстарының қазіргі экологиялық жағдайын кадастрлық» ғылыми-техникалық бағдарламасын іске асыруға белсенді қатысты. 2023 жылы осы бағдарлама аясында қызметкерлер 2 экспедицияны жүзеге асырды. Экспедициялар барысында зерттелген аумақта ресурстық түрлердің қатысуымен 207 нүкте анықталды және шаруашылық құнды өсімдіктердің 11 түрінің, оның ішінде ресми танылған өсімдіктердің 5 түрінің ресурстық әлеуетіне баға берілді. Зерттеу қорытындысы бойынша 2023 жылдың қараша айында біздің ғалымдар «Алматы облысының шаруашылық құнды өсімдіктердің ресурстық түрлерінің кадастры» шығарды.
«Terra Exploration» ЖШС (бас директоры Сутула Е.П.) мамандарымен бірлесе отырып, 2023 жылы алынған кен орындарының материалдары Institute_of_Botany.gdb жұмыс геодеректер базасын толықтырды және «Алматы облысының ресурстық түрлерінің кадастры» веб-сайтына жүктелді, сонымен қатар «Алматы облысының шаруашылық құнды өсімдіктердің ресурстық түрлерінің кадастры» атты жарияланған ғылыми еңбегіне енгізілген. Далалық деректер негізінде зерттелетін түрлердің кәсіптік қопасының орналасқан жерлері көрсетілген карталар әзірленді, олар https://botany.oopt.kz/ сайтында парольмен орналастырылады.
Институт қызметкерлерімен 2023 жылы жарық көрген 41 ғылыми жұмыстың ішінде өсімдік ресурстары зертханасының қызметкерлері 11 жұмыстың авторлары болып табылады, оның ішінде «Алматы облысының шаруашылық құнды өсімдіктердің ресурстық түрлерінің кадастры» және «Қазақстан флорасын кешенді кадастрлық бағалау бойынша әдістемелік құрал» (авторлары Димеева Л.А., Гемеджиева Н.Г.); «Алматы облысының шаруашылық-құнды өсімдіктерінің ресурстық түрлерінің кадастры» бойынша компьютерлік бағдарлама, Мәліметтер базасы және карталар сериясы бойынша 3 құқық белгілейтін құжат және ғылыми қызмет нәтижелерін енгізудің бір актісі.
Экономикалық құнды дәрілік өсімдіктер түрлерін ресурстық бағалауды жүргізу және Алтай жобасы аймағындағы (2021–2022) дәрілік өсімдіктердің сирек түрлерінің ағымдағы жай-күйін бағалау бойынша БҰҰДБ жобасына жауапты орындаушы ретінде қатысу нәтижесінде «Иллюстрациялық каталог Қазақстан Алтайының дәрілік өсімдіктері» басылып шықты (Гемеджиева Н.Г., Кубентаев С.А. Избастина К.С., Мұхтубаева С.Қ.).
Сондай-ақ 2023 жылы Корея биология және биотехнология ғылыми-зерттеу институтымен жасалған ғылыми келісімге сәйкес 2017 жылдан бері жүргізіліп жатқан «Қазақстанның халық емшілігінде қолданылатын дәрілік өсімдіктерінің биоскринингі» халықаралық жобасы бойынша жоспарланған зерттеу көлемі сәтті аяқталды. 2023 жылғы қаңтарда «Medicinal Plants of Kazakhstan» ұжымдық монографиясы жобасы шеңберінде жарияланған, 7 жылдық ынтымақтастықтың қорытындысы болып табылатын және өсімдіктің әрбір түрінің егжей-тегжейлі фотосуреттерімен осы түрлердің сипаттамасын, пайдаланылуын және таралуын қоса алғанда, 147 түрлі өсімдіктер туралы құнды ақпаратты қамтитын авторлық даналар алынды. 2023 жылдың қараша айында Карачи қаласында (Пәкістан) өткен «Молекулярлық медицина және дәрілік заттарды зерттеу» халықаралық симпозиумында (Mmdr-8) аталған жоба бойынша халықаралық ынтымақтастықтың кейбір нәтижелері ұсынылды. 2023 жылдың қараша айында жғқ Қаржаубекова Ж.Ж. осы жоба бойынша халықаралық ынтымақтастықтың кейбір нәтижелерін Карачиде (Пәкістан) өткен «Молекулярлық медицина және дәрілік заттарды зерттеу» (MMDR-8) халықаралық симпозиумында ұсынды.
2023 жылдың қазан-желтоқсан айларында зертхана қызметкерлері бірлесіп орындаушылар ретінде 2023 жылға арналған күнтізбелік жұмыс жоспарына сәйкес (№417-ПЦФ-23-25/1 2023 жылғы 15 қарашада шарт бойынша Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитетінің генетика және Физиология институтымен бірге) «Өзгермелі климат жағдайында Қазақстан өсімдіктерінің медицинасы мен ветеринариясы үшін перспективалы ресурстық базаны сақтау және дамыту бағдарламасын әзірлеу» BR21882180 ғылыми-техникалық бағдарламасын іске асыруға қатысты.
