Қызыл кітап туралы бәріміз естідік, бірақ көбінесе бұл кітапқа сирек кездесетін өсімдіктер мен жануарлардың енгізілгендігімен шектеледі. Бүгін біз сіздерге Қызыл кітап туралы егжей-тегжейлі айтып береміз, өйткені оны құрастыруда біздің Ботаника және фитоинтродукция институтының ғалымдары да жұмыс істегенін көпшілік біле бермейді! Толығырақ…
Қызыл кітап – сирек кездесетін және жойылып кету қаупі төнген өсімдіктер мен жануарлар тізімінің суреттелген басылымы. Осы тізімдердің негізінде оларды зерттеуге, қорғауға, өсімін молайтуға және ұтымды пайдалануға бағытталған қажетті шараларды әзірлеу жүзеге асырылады. Халықаралық Қызыл кітап алғаш рет 1963 жылы жарық көрді. Ол өз атауын өзіне назар аудару үшін алды, өйткені қызыл түс алаңдаушылық пен қауіппен байланысты.
Қазақ КСР-нің тұңғыш Қызыл кітабы 1981 жылы жарық көрді. Академик Байтулиннің И.О. бастамасымен екінші және тәуелсіз Қазақстан үшін тұңғыш Қызыл кітап шықты. Сирек кездесетін эндемикалық және реликті өсімдіктер түрлерінің тізбесі Қазақстан Республикасының Үкіметімен бекітіліп, оның негізінде 2014 жылы екінші Қызыл кітап басылып шықты. Онда қорғауды қажет ететін 387 өсімдік түрі бар. Екінші кітаптағы түрлердің саны 81 түрге көбейді! Сондай-ақ ғалымдарымыз аймақтық Қызыл кітапқа енетін өсімдіктердің тізімін жасайды. Оларға еліміздің «Қызыл кітабына» енген түрлерден бөлек, осы аймақ үшін сирек кездесетін өсімдіктер де бар. Қызыл кітапты жасау және жаңарту - ботаниктердің үлкен, ұзақ мерзімді қажырлы еңбегі.
Қызыл кітап екі томнан тұрады: жануарлар мен өсімдіктер. Өсімдік немесе жануар Қызыл кітапқа оның саны қауіпті азайған, алаңы азайған немесе оны қорғау мен өсімін молайту жөніндегі шұғыл шараларды қабылдау қажеттілігін көрсететін басқа да мәліметтер болған жағдайда енгізіледі. Өсімдіктер мен жануарлар түрлерін Қызыл кітапқа енгізу бойынша ұсыныстарды зоологиялық және ботаникалық комиссиялар береді. Бұл комиссиялар жануарлар мен өсімдіктердің тізімдерін жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану жөніндегі уәкілетті органға жібереді. Ол өз кезегінде Қазақстан Республикасының Үкіметіне өсімдіктер мен жануарлардың осы түрін сирек кездесетін және жойылып кету қаупі төнген түрге жатқызу туралы шешімнің жобасын жолдайды. Ал Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімінен кейін ғана осы немесе басқа түр Қызыл кітапқа енеді.
Сирек кездесетін және жойылып бара жатқан өсімдіктерді сақтаудың бір жолы – оларды өсіру. Бұған Қазақстанның Қызыл кітабына енген өсімдіктерді жерсіндіретін Бас ботаникалық бақ белсенді түрде ықпал етуде. Есіңізде болсын, Қызыл кітапқа енген өсімдіктер мен жануарларды қасақана жою немесе зақымдау заң бойынша жауапкершілікке тартылады.
