Табиғатта ғалымдар көп жылдар бойы күресіп келе жатқан жұмбақтар бар. Ботаниктер 100 жылдан астам уақыт бойы «тәжі ұялшақтық» поэтикалық атауын алған құбылыстың табиғатын ашуға тырысты. Толығырақ…
Тәждің ұялшақтығы – кейбір ағаш түрлерінде байқалатын, толық жетілген ағаштардың тәждері бір-біріне тимей, бір-бірінің арасында саңылаулар пайда болатын құбылыс. Бұл құбылысты «шатырдың ашықтығы», «қалқаның ұяңдығы», «тәж аралық кеңістік» деп те атайды. Ол бір түрдегі ағаштарда да, дүние жүзіндегі әртүрлі түрдегі ағаштар арасында да байқалады.
Бұл құбылыс ғылыми әдебиеттерде 1920 жылдардан бері талқыланып келеді. Ғалымдар өсімдіктердегі ұялшақ мінез-құлықтың нақты себептері туралы әлі келіспейді, бірақ бірнеше теориялар бар. Бір нұсқаға сәйкес, күшті жел кезінде биік жіңішке ағаштар өздеріне зиян келтіру қаупі бар. Жақын маңдағы ағаштармен соқтығыспау үшін олардың бұтақтары «тәждің ұялшақтығымен» әрекет етеді. Тәжірибе көрсеткендей, ағаштар желдің әсерінен соқтығысудан жасанды түрде шектелсе, тәждер арасындағы бос орындарды біртіндеп толтырады. Алайда, 1977 жылы малайзиялық ғалым Фрэнсис Ын бұл ағаштарда үйкелістің зақымдануының дәлелін таппады және өсу аймақтары жарық деңгейіне сезімтал және басқа өсімдіктерге жақындағанда өсуді тоқтатады деп ұсынды. Британдық Колумбия университетінің канадалық ғалымдары осындай қорытындыға келді: ағаштар бір-бірінен алшақтау арқылы жарықты реттейді. Олардың төменгі бұтақтары да жеткілікті жарық алады. Бірақ төменгі деңгейдің өсімдіктері көп өспеуі үшін дозаланған. Басқа нұсқаға сәйкес, «тәждің ұялшақтығы» жәндіктердің - ағаш жапырақтарын бұзатын зиянкестердің таралуына жол бермейді, бұл олардың сарқылуына және өліміне әкелуі мүмкін.
Біз ғалымдардың негізгі болжамдарын ғана келтірдік, олар бұл құбылысты әлі ашқан жоқ. Ағаштардың бір-бірінен неліктен «ұялатыны» туралы болжамыңыз бар ма?
